Çocuklarda iktisatlı harcama eğitimi harçlıkla birlikte başlar. Gelecekteki ihtiyaçlarının ne olacağı ne kadar para gerektireceği, harcamada öncelik sırasının ne olacağı ise bir plan icap eder. Paranın ihtiyaç mı yoksa bir heves mi olduğunu idrakine varan aileler, hesabını yapabilen çocuklar yetiştirir.
Küçük yaşlarda bütün ihtiyaçları anne baba tarafından karşılanan çocuklar, paranın nasıl kazanıldığı bilmezler. Gençlik döneminde bile para yönetiminden haberi olmayan çocuklar, büyüdüklerinde kendi ayakları üzerinde durmakta zorlanırlar.
Çocukları devamlı korumaya çalışmak, onlara aslında büyük zarar veriyor. Çünkü kişilik özelliklerimizin çoğunu çocuklukta alıyoruz. Çocukluk döneminde paranın değerini ve nasıl harcayacağını öğrenen, israfı ve tasarrufa bilenlerde sorumluluk duygusu daha çok gelişiyor. Arzu ve isteklerini sınıflandırabilen, sağlıklı seçim yapabilen, hayatını ve harcamalarını planlayabilen fertler, hayata daha çabuk tutunabiliyorlar.
Kıymet bilen, israftan kaçan, sadece kendini değil parayı kazananı da düşünen, ihtiyaçları ile alakalı planlamalar yapabilen, şükreden bir kişi olması, çocuklukta öğrenilen alışkanlıklara dayanıyor. Bu alışkanlıklardan biri de parayı hesaplı bir şekilde değerlendirmek.
Harçlıkla hediye farklıdır
Çocuklara verilecek iktisat eğitiminin ilk basamağını, onlara verilecek harçlıklar teşkil eder. Çocuklar 4-6 yaşları arasında para kavramının ne olduğunu öğrenirler. Paranın para çekme makinesinden karşılıksız verildiğini, bakkaldan çikolata, şeker ve dondurma almaya yarayan bir kağıt olduğunu zannetseler de para ile tanışırlar.
Yaşı kaç olursa olsun çocuğunuza verdiğiniz parayı ve harçlığı küçümsememelisiniz. Burada harçlık kavramını tarif etmekte fayda var. Harçlık, çocuğa düzenli olarak günlük veya haftalık verilen paradır. Çocuklara verilen bu para ve tasarruf eğitimin en önemli ayağını oluşturur.
Anne babalar çocuklarına harçlık vermeye başladıklarında, mutlaka kendilerinin ekonomik durumu ile alakalı da bilgi vermeliler. Mesela, bir baba kazandığı paranın ancak evinin ihtiyacını karşılamaya yettiğini, fazladan bir şey almaları durumunda hep beraber biraz tutumlu davranmaları gerektiğinden bahsetmelidir. Kısa ve anlaşılır cümlelerle zaman zaman bu hatırlatmalar yapılırsa, çarşıda ve markette alınamayan oyuncağın açıklanması daha kolay olacak, paranın sınırlı ve yetirilmesi gereken bir değer olduğu da vurgulanmış olacaktır.
Harçlık planlaması nasıl olmalı?
“Çocuğa harçlık verelim ama ne kadar?” sorusuna en iyi cevabı yine siz verirsiniz.
Önemli olan ailenin bütçesini sarsmayacak şekilde, evden karşılayamadığı ihtiyaçları almaya yetecek kadar vermektir. Fazlası varsa para biriktirmesini sağlayacak eğitim gerekir. Para çok olsa bile çocuklara harçlık eğitimi verilmezse, harcamasını öğrenemeyen çocuk, gelecekte bütün birikimlerinizi tüketebilir. İmkanlar ne kadar geniş olursa olsun, harçlık uygulamasının sınırlarını belli ederek yapmalı, çocuklar ile parayı baş başa bırakmamalıdır.
Çok veya az harçlık vermek sizi iyi bir anne-baba yapmaz. Çocuklara iyi görünmek için de böyle bir metot kullanmak son derece yanlış. Para, değişebilir bir değer olduğundan çocuğunuz size karşı davranışı da o derece değişken olur. Daha çok sevgi için daha çok para vermeniz gerektiği durumlarla karşılaşmamak ve paranın sevgi ile yan yana gelmesini önlemek için, her fırsatta ona parayı ne maksatla verdiğinizi anlatmanız gerekir.
Harcama ihtiyaca göre mi isteğe göre mi olmalı?
Harçlıktaki maksat çocuğun kendi harcamalarını yönetmesidir. Ancak asıl maksat, tasarrufu öğretmektir. Ara ara ne kadar birikiminin olduğu sorulmalı, “Sen ne kadar biriktirirsen, her ay yarısı kadar da ben destek olacağım.” diyerek teşvik edilmelidir.
Çocuklara harçlık verirken, bu miktarın ne kadar bir süre için verildiği, nerelere harcadıkları, aldıklarının ihtiyaç mı istek mi olduklarını sorarak harcama planlaması üzerine de mutlaka konuşulmalıdır. Ayrıca harçlıklarından bir miktar arttırmayı ve bu birikimleriyle ileride başka ihtiyaçlarını karşılaması gerektiği anlatılmalıdır. Her şeyden önce harçlık vermek, para ve harcama eğitimi çocuğun kişilik gelişiminde bir araç olarak görülmeli ve anne babalar bu eğitim fırsatının farkında olmalı ve bunu iyi değerlendirmelidir.
Sadaka vermek, paranın değerini öğretir
Paranın değerini öğretmek için sadaka vermek en tesirli metotlardan biri. Çocuk, sadaka vermek ile para kazanmanın ne kadar zor olduğunu, ancak o parayı karşılıksız verince anlar. Tabi ki karşılığındaki manevi kazanç izah edildiğinde, doğru yerde harcanan paranın neler kazandırdığını öğrenmiş olur. Bunun için “Allah yolunda infak edilen ve harcanan mal, ahirete götürdüğünüz maldır, gerisi dünyada kalacaktır.” mealinde ayeti kerime ve Peygamber Efendimizin (s.a.v) “Sadaka vermeye devam edenin rızkı artar ve duası kabul olunur.” Hadis-i Şerifi anlatılabilir.
Yine Peygamberimizin “Sizin en faziletli ameliniz, yapması size en zor gelenidir.” ifadesi hatırlatılabilir. “Biriktirdiğin bu paralardan vermek sana zor gelecek ama gel bir fazilet işleyelim ben de sen de paralarımızdan bir miktarını düzenli olarak Allah yolunda harcayalım.” diyerek, çocuklarımızı küçük yaşlardan başlayarak hayra teşvik edebiliriz. Evde çocukların kumbarasının yanında bir de sadaka kumbarası koyabilirsiniz. Alışverişten döndüğünüzde ya da seyahate çıkacağınızda sadaka kumbarasına para atarsanız, böylece hem tasarrufu hem de sadaka vermeyi çocuklara öğretmiş olursunuz.
Kaynak: İnsan ve Hayat Dergisi